Nhu cầu là sự thể hiện tích cực của cá nhân đối với hoàn cảnh, là những đòi hỏi mà cá nhân cảm thấy cần được thoả mãn để tồn tại và phát triển. Như vậy, nhu cầu không mang ý nghĩa tốt/ xấu.
Nhu cầu luôn tồn tại trong trẻ em. Khi nhu cầu của trẻ em tăng lên và chúng ta có thể ứng xử phù hợp đồng thời cung cấp đúng nhu cầu cho trẻ thì trẻ sẽ phát triển một cách tự nhiên.
Tháp nhu cầu Maslow là một lý thuyết động lực trong tâm lý học, là một mô hình 5 tầng của kim tự tháp thể hiện nhu cầu tự nhiên của con người phát triển từ nhu cầu cơ bản đến các nhu cầu cao hơn. Đó là các nhu cầu sinh lý (physiological) -> an toàn (safety) -> quan hệ xã hội (love/belonging) -> kính trọng (esteem) -> thể hiện bản thân (self – actualization).
Cũng như người lớn, trẻ em cũng có 5 tầng bậc nhu cầu. Cụ thể như sau:
Bậc 1: Nhu cầu cơ bản về sinh lý (Physiological): Đây là nhu cầu cơ bản của con người, bao gồm đủ ăn, ngủ đủ, hít thở. Nếu không có tầng bậc nhu cầu này, con người không thể tồn tại ... Trẻ em cũng vậy, trẻ em khi sinh ra cần có nhu cầu ăn no, ngủ đủ, đi vệ sinh, vận động.... Nếu thiếu một trong những nhu cầu này thì trẻ sẽ không thể tồn tại.
Bậc 2: Nhu cầu an toàn (Safety) : Ai sinh ra cũng có nhu cầu được cảm thấy an toàn. Trẻ em cũng như vậy, trẻ em mong muốn được sống trong môi trường an toàn, được người thân chăm sóc vỗ về, được chơi đồ chơi an toàn, được sống trong bầu không khí gia đình an toàn...
Trên thực tế, trong gia đình khó tránh khỏi có những mâu thuẫn, những hiểu lầm. Tuy nhiên, cha mẹ cần bình tĩnh để xây dựng môi trường gia đình an toàn bằng cách giải quyết mâu thuẫn theo hướng tìm kiếm giải pháp. Quan sát cách ứng xử này, bé cũng học được cách giải quyết mâu thuẫn của mình, từ đó học cách xây dựng môi trường an toàn cho cuộc sống gia đình sau này.
Ngược lại, khi bị cha mẹ luôn đánh mắng con cái vô cớ, em bé cảm thấy không được an toàn, có thể không muốn trở về ngôi nhà của mình. Sau này, trẻ có thể sẽ gặp khó khăn trong quá trình kết đôi ở lứa tuổi trưởng thành.
Bậc 3: Nhu cầu tình cảm (Love/Belonging): Trẻ em luôn luôn mong muốn được yêu thương, cần có nơi để trẻ em thuộc về (như được thuộc về gia đình, được là một thành viên của trường học, được là thành viên của nhóm bạn bè...). Đó là lý do vì sao trẻ em cần được có nhóm bạn chơi chung. Và vai trò của cha mẹ trong trường hợp này là hỗ trợ để con có thể tự tìm, tự xây dựng và duy trì được nhóm bạn tốt. Nhóm bạn sẽ là một kênh thông tin rất hữu ích đối với trẻ trong suốt thời thơ ấy và sau này trong cuộc sống trưởng thành.
Bậc 4: Nhu cầu được tôn trọng (Esteem): Trẻ em mong muốn được thừa nhận, được quý mến, được tôn trọng những điều thuộc về bản thân trẻ như: Tôn trọng nguồn gốc xuất thân, tôn trọng cơ thể, tôn trọng về tính cách.
Bậc 5: Nhu cầu được thể hiện bản thân (Self – actualization): Khi những nhu cầu ở bậc thấp được đáp ứng, trẻ em mong muốn được thể hiện bản thân mình, được thực hiện theo những đam mê, những sở thích, được cống hiến cho cộng đồng và xã hội.
Như vậy, việc hiểu nhu cầu của trẻ em là gì, hiểu về tháp nhu cầu và việc ứng dụng linh hoạt nhu cầu của trẻ em trong gia đình là rất quan trọng. Khi cha mẹ hiểu được các tầng bậc của nhu cầu và không ép trẻ thực hiện theo nhu cầu của bản thân thì cha mẹ và con cái sẽ thấu hiểu lẫn nhau. Trẻ được lớn lên trong sự tôn trọng, yêu thương nhiều khả năng sẽ hình thành một nhân cách và thế giới quan đúng đắn, làm tiền đề cho cách ứng xử văn minh và cuộc sống hạnh phúc sau này.
